เนื้อเรื่องและประวัติ
วรรณคดีเรื่องนี้เป็นพระราชนิพนธ์ของพระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 6 พระองค์โปรดละครพูดตามแบบตะวันตกมาก ได้ทรงพระราชนิพนธ์บทละครพูดไว้หลายเรื่อง แต่ส่วนใหญ่เป็นร้อยแก้ว มีเพียงมัทนะพาธาเรื่องเดียวที่ทรงพระราชนิพนธ์เป็นร้อยกรอ เป็นบทละครพูดคำฉันท์
เนื้อเรื่องของมัทนะพาธา เป็นเรื่องราวเกี่ยวกับเทพบุตรบนสวรรค์ชื่อสุเทษณ์เทพบุตร ท่านหลงรักนางฟ้าชื่อมัทนา แต่นางฟ้ามัทนามิได้รักสุเทษณ์ตอบ สุเทษณ์โกรธจึงส่งนางไปเกิดเป็นดอกกุหลาบในโลกมนษย์ เมื่ออยู่บนดินแดนมนุษย์นางจะเป็นคนได้หากนางมีความรัก และได้ก็พบรักกับท้าวชัยเสนและกลายเป็นคน แต่นางจันทีมเหสีท้าวชัยเสนได้ใส่ร้ายนางว่านางมีชู้ ทหารได้พานางหนีการถูกประหารชีวิตเข้าไปอยู่ในป่า มัทนาขอร้องให้สุเทษณ์พานางกลับสวรรค์ สุเทษณ์มีข้อแม้ให้มัทนารักตน มัทนาปฏิเสธ สุเทษณ์จึงสาปให้นางเป็นดอกกุหลาบ เมื่อท้าวชัยเสนรทรงทราบว่ามัทนาโดนใส่ร้าย จึงรีบเสด็จมารับมัทนากลับวัง แต่เมื่อมาถึงก็พบเพียงดอกกุหลาบ และพระองค์ก็นำกุหลาบไปปลูก